Νικούσιος, Παναγιώτης

(; – Σάξα, Πολωνία 1673). Μέγας Διερμηνέας της Πύλης, ο πρώτος Έλληνας που ανέβηκε στο αξίωμα αυτό. Οι ιστορικές ειδήσεις για τη ζωή του είναι πενιχρές και αντιφατικές. Έτσι, ως τόπος γέννησής του φέρονται η Κωνσταντινούπολη, η Χίος, η Ακαρνανία ή ακόμα η Κύπρος, αφού το όνομα Ν. πιθανό να δηλώνει τον καταγόμενο από τη Νικοσία, όπως λεγόταν τότε η Λευκωσία της Κύπρου. Ας σημειωθεί ακόμα ότι σε ένα σύγχρονο κείμενο ο Ν. μνημονεύεται και με δεύτερο επώνυμο, Μαμωνάς. Αβέβαιος είναι επίσης ο χρόνος της γέννησης του, που πρέπει πάντως να τοποθετηθεί μεταξύ του 1615 και του 1620, αφού είναι γνωστό ότι περίπου το 1634 μαθήτευε ακόμα στην Κωνσταντινούπολη κοντά στον αυστηρό ιεροκήρυκα και δάσκαλο Μελέτιο Συρίγο. Αναφέρεται ακόμα ότι είχε φοιτήσει σε κάποιο σχολείο των εγκαταστημένων στη Χίο ιησουιτών κι ότι σπούδασε αργότερα ιατρική και μαθηματικά στην Πάντοβα της Ιταλίας. Εκτός από τα ελληνικά ήξερε λατινικά, ιταλικά, τουρκικά, περσικά και αραβικά. Η γλωσσομάθεια του και οι δύο του γάμοι με Φαναριώτισσες τον βοήθησαν ν’ ανέλθει κοινωνικά. Από το 1642 είναι διερμηνέας της γερμανικής πρεσβείας στην Πόλη. Το 1661 διορίστηκε Μέγας Διερμηνέας της Πύλης, δηλαδή υπουργός Εξωτερικών περίπου, αξίωμα που από τότε και έως το 1821 δινόταν σε Φαναριώτες. Με την ιδιότητα αυτή ο Ν. διαπραγματεύτηκε και πέτυχε το 1669 τη συνθηκολόγηση των Βενετών και την οριστική παράδοση της Κρήτης στους Τούρκους. Για την επιτυχία του αυτή αμείφθηκε από τον σουλτάνο πλουσιοπάροχα. Όχι σπάνια πάντως χρησιμοποίησε τον πλούτο και το κύρος του, για να προασπίσει τα συμφέροντα των ομοθρήσκων του, να ανακτίσει εκκλησίες και μοναστήρια, να ενισχύσει τα πατριαρχεία της Ανατολής, ιδίως των Ιεροσολύμων, αν και ο σύγχρονος του πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος τον κατηγόρησε ως μηχανορράφο και συμφεροντολόγο. Πέθανε ή, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, δηλητηριάστηκε από τον μεγάλο βεζύρη. Εκτός από μερικές ιδιωτικές επιστολές του και επίσημες εκθέσεις του προς τον Γερμανό αυτοκράτορα, σώζονται μια επιστολιμαία διατριβή του περί του οβελίσκου της Κωνσταντινούπολης και μια Διάλεξις μετά τινος Βανλή εφένδη, περί της πίστης των χριστιανών.